Στο κείμενο περιγράφονται η λειτουργία και οι στόχοι του κέντρου ιστορικών και αρχαιολογικών σπουδών υπό τον τίτλο ανασκαφές Πάρου - Ερευνητικό κέντρο ιστορικών και αρχαιολογικών σπουδών
Δημήτρης Σκιλάρντι
Paros Excavations
Στο κείμενο περιγράφονται η λειτουργία και οι στόχοι του κέντρου ιστορικών και αρχαιολογικών σπουδών υπό τον τίτλο ανασκαφές Πάρου - Ερευνητικό κέντρο ιστορικών και αρχαιολογικών σπουδών
Paros Excavations
The following is a proposal submitted to the Township of Paros in June 2015, regarding the upgrating of tourism of Paros by introducing guidelines of cultural tourism.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Δημήτρης Σκιλάρντι
The article deals with a group of late Geometric burials, which according to excavated evidence belonged to aristocratic families of Kifissia. The cemetery comprises some 200 burials, ranging from the 9th B.C. to the 4th c. A.D. Perhaps it was the central, demotic cemetery of Kifissia. The excavation was carried out during 2001-2002 in Kato Kifissia, at the junction of Socratous and Acharnon Streets. From the cemetery, a group of some 22 burials is dated from LG II to Early Archaic. A central part of the cemetery was occupied by a group of highly significant geometric burials. One of them was accompanied by a rare and large amphora, decorated with a series of large tripods. A second burial contained the incinerated remains of a man, whose ashes were placed in a large bronze cauldron. A third central burial contained pottery and a knife. These burials, represented by rectangular and long pits, contained a large number of high quality vases. This group demonstrates that in Geometric times, aristocratic families of old peripheral demes of Attika like Kifissia, applied the Homeric practice of incineration. Nearby, although not belonging to the same group, there was an inhumation, accompanied by an iron sword. The grave is dated about 730 B.C., thus representing one of the latest geometric burials, containing weapons. Contemporary and equally significant geometric cemeteries have been found at Merenta, Anavyssos and at Athens (cemetery of the so- called Eriai Gates, see vases of the so- called Dipylon group).
Δημήτρης Σκιλάρντι
Ο ναός της Αθηνάς στις Κουκουναριές ανεγέρθηκε περί το 700 π.Χ, αποτελώντας ;eναν από τους πρωϊμώτερους στο Αιγαίο. Ο ναός καταλαμβάνει περίοπτη θέση στις πλαγιές της ΝΑ πλευράς της ακρόπολης. Οι Κουκουναριές είναι βραχώδης λόφος που εκτείνεται στον ΝΔ μυχό του κόλπου της Νάουσας, στην βόρεια Πάρο. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν κατοίκηση από το τέλος της 3ης χιλ. π.Χ. ως την εποχή του Αρχιλόχου (περί το 650 π.Χ.). Ο ναός διατηρεί μεγάλο τμήμα από την θεμελίωσή του, μαζί με το λίθινο μονολιθικό κατώφλι και μια από τις δύο μαρμάρινες βάσεις των δύο ξύλινων κιόνων που βάσταζαν την στέγη. Εσωτερικά, του τοίχους περιβάλλει χαμηλό έδρανο. Η αρχαιότητα της λατρείας προκύπτει από πλούσια κεραμική και πολυάριθμα αφιερώματα (αγγεία, ειδώλια, ανάγλυφοι πίνακες, λύχνοι, πήλινοι τρίποδες, κα.), με αφετηρια την ύστερη Πρωτογεωμετρική περίοδο. Η λατρεία συνεχίστηκε ακόμα και μετά την εγκατάλειψη του αρχαϊκού οικισμού (περί το 650 π.Χ.), στον οποίο ανήκε ο ναός. Στα ανατολικά του εκτείνεται ορθογώνιο τέμενος. Στην βόρεια πλευρά αποκαλύφθηκε ο παραηλόγραμμος βωμός του ναού, με καμμένα οστά και προσφορές. Σε τομή που ανοίχτηκε στο εσωτερικό του τεμένους ήρθε στο φως παχύ στρώμα καταστροφής, που εκάλυπτε τοίχο και περιείχε καμμένα κατάλοιπα και στάχτες, μαζί με κεραμική της φάσης ΥΕ ΙΙΙΓ- Μέση. Τα ευρήματα αποτελούν ένδειξη συνέχειας, χωρίς να είμαστε σε θέση να διαγνώσουμε άν το στρώμα φανερώνει συνέχεια κατοίκησης ή συνέχεια λατρείας από την ύστερη μυκηναϊκή περίοδο (ΙΙΙΓ) στην Εποχή του Σιδήρου.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Tο άρθρο διαπραγματεύεται την ανασκαφή και τα ευρήματα από τον γεωμετρικό οικισμό των Κουκουναριών. Οι ανασκαφές στις Κουκουναριές διήρκεσαν από το 1976 ως το 1992. Διενεργήθηκαν σε διάφορες θέσεις του λόφου, όπου αποκαλύφθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και κεραμική του 8ου αι π.Χ. Ιδιαιτέρως η έρευνα στο ΄Ανω Πλάτωμα που καταλαμβάνει στην κορυφή του λόφου έφερε στο φως τα ερείπια αυτοτελών οικιών, σχήματος παραλληλογράμμου, που τις χώριζαν στενοί δρόμοι. Στις οικίες βρέθηκαν εστίες , λίθινα θρανία και λίθινα πλατφόρμες για την τοποθέτηση αντικειμένων ή για ξεκούραση. Το νότιο άκρο καταλάμβανε ένα μεγάλο παραλληλόγραμμο μέγαρο. Η κεραμική φανερώνει πως ο οικισμός άκμασε στο δεύτερο μισό του 8ου αι. π.Χ. και ότι η Πάρος διέθετε αξιόλογα τοπικά κεραμικά εργαστήρια. Παλαιότερα είχε υποστηριχτεί ότι δεν διέθετε δική της κεραμική γιατί δεν είχε κατάλληλα κοιτάσματα πηλού. Ο γεωμετρικός οικισμός διαδέχτηκε την πρωτογεωμετρική φάση, που περιλάμβανε αξιόλογο αψιδωτό οικοδόμημα. Στην ίδια θέση και σε μεγαλύτερο βάθος βρέθηκαν τα ερείπια μυκηναϊκού ηγεμονικού συγκροτήματος που ιδρύθηκε αμέσως μετά το 1200 π.Χ. και πυρπολήθηκε περί το 1150 π.Χ. Περί το 700 π.Χ. ο γεωμετρικός οικισμός εγκαταλείφθηκε, όταν οι κάτοικοι μετακινήθηκαν στα χαμηλότερα πρανή του λόφου. Ο λόφος εγκαταλείφθηκε γύρω στο 650 π.Χ., εκτός από τον ναό της Αθηνάς, που συνέχισε να χρησιμοποιείται μέχρι τους Ελληνιστικούς χρόνους. Στους δύο αιώνες 8ος ως 7ος π.Χ. ανήκουν πολυάριθμοι οικισμοί που εντοπίτηκαν στην ΒΑ Πάρο. ΄Ολες οι θέσεις εγκαταλείφθηκαν μετά τα μέσα του 7ου αι. π.Χ., όταν η πρωτεύουσα Πάρος γώρισε μεγάλη ανάπτυξη.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Tά άρθρα διαπραγματεύονται την ανακάλυψη του μυκηναϊκού ηγεμονικού συγκροτήματος στην κορυφή του λόφου των Κουκουναριών. Οι ανασκαφές διενεργήθηκαν στο διάστημα 1976- 1992. Διαπιστώθηκε ότι στις αρχές του 12ου αι. π.Χ. εγκαταστάθηκαν στις Κουκουναριές Μυκηναϊοι πρόσφυγες προερχόμενοι από την μυκηναική Ελλάδα. Προέβησαν στην οχύρωση του λόφου και κατασκεύασαν στην κορυφή του σημαντικό ηγεμονικό συγκρότημα, το οποίο κατά την ανασκαφή βρέθηκε κατάφορτο ευρημάτων, αγγείων, όπλων, εργαλείων και αντικειμένων από χαλκό, πηλό, οψιανό, στεατίτη και ελεφαντοστούν. Η χρήση του οικοδομήματος περιορίζεται σε μία γενιά, περίπου. Μετά από έντονη ακμή το συγκρότημα καταστράφηκε στην διάρκεια εκτεταμένης πυρκαγιάς (περίπου 1190-1150 π.Χ.). Πολυαριθμοι σκελετοί ενηλίκων, παιδιών και ζώων βρέθηκαν στο εσωτερικό του, συμπεριλαμβανομένων και αλόγων. Η ακρόπολη είχε αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με την ηπειρωτική Ελλάδα και τα ΝΑ παράλια της Μεσογείου. Πρόκειται περί σημαντικής ακρόπολης, μοναδικής στο Αιγαίο, που διακρινόταν για την παραγωγή εξαίρετης κεραμικής. Η ανακάλυψη Από την ακρόπολη προέρχεται και σπανιώτατο εύρημα , ο χαλινός αλόγου, που φανερώνει πως η ακρόπολη διέθετε άλογα και δίφρους. Η ανακάλυψη χάλικινου χαλινού αλόγου στο ΄Ανω Πλάτωμα, αποτελεί σημαντικό τεκμήριο για την σπουδαιότητα της ακρόπολης. Αντίστοιχοι χαλινοί είναι γνωστοί απο μόνο δύο μεγάλα μυκηναϊκά κέντρα της ηπεριωτικής Ελλάδας, τις Μυκήνες και την Θήβα. Το εύρημα υποδηλώνει την σπουδαιότητα και την στρατιωτική δύναμη των μυκηναϊκών Κουκουναριών. Μετά την καταστροφή, και εντός της ΙΙΙΓ, η ακρόπολη επανακατοικήθηκε. ΄Εκτοτε συνέχισε να κατοικείται μέχρι το 650 π.Χ., περίπου.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Η πρωτεύουσα της αρχαίας Πάρου ονομαζόταν Πάρος ή ΄Αστυ. Αρχαιολογικές ενδείξεις φανερώνουν ότι τα παλαιότερα ευρήματα εντοπίζονται στην αρχαία ακρόπολη της πόλης, τον χαμηλό λοφο που σήμερα ονομάζεται Κάστρο. Ωστόσο, μετά από φάση περιορισμένης ακμής κατά την ΥΕ ΙΙΙΓ (12ος αι. π.Χ.), η θέση συνέχισε να κατοικείται, αδιάλειπτα, καθ’ όλη την αρχαιότητα. Το 1974-1982, επιφανειακές έρευνες και οι μελέτες των ορατών ερειπίων συνέβαλαν στην ευρύτερη κατανόηση της αρχαίας τοπογραφίας. Η μελέτη των ερειπίων του αρχαίου περιβόλου, των διαστάσεων της πόλης, της τοιχοδομίας, όπως και των ορατών πυλών οδήγησαν στην διαπίστωση ότι ο σήμερα διακρινόμενος περίβολος ανήκει στον 6ο αι. π.Χ. Η Πάρος άρχισε να αποκτά αστική υπόσταση από τον 9ο αι. π.Χ. Εικάζεται ότι τον 8ο αι. π.Χ. περιέβαλλε την πόλη μικρός περίβολος που μάλλον περιοριζόταν σε μικρή έκταση γύρω στο Κάστρο. Επειδή στην ποίηση του Αρχιλόχου δινονται περιγραφές σχετικές με τον περίβολο της πόλης, με βάση τα γνωστά στοιχεία, οδηγούμαστε στην διαπίστωση ότι ο περίβολος της εποχής του Αρχιλόχου ήταν μικρότερος από τον σήμερα σωζόμενο, ενώ θα ήταν σαφώς μεγαλύτερος από την υποθετική οχύρωση του γεωμετρικού οικισμού. Στην γεωμετρική πόλη της Πάρου ανήκε το γνωστό αρχαίο νεκροταφείο. Στην μελέτη γίνεται ι ανάλυση των αρχαιολογικών ενδείξεων και υπογραμμίζεται ότι έρυυνα έφερε στο φως δύο και όχι ένα εναιαίο Πολυάνδριο. Η πρώτη εξέταση των ευρημάτων φαινεται να κλίνει προς χρονολόγηση γύρω στο 730-720 π.Χ. ή λίγο αργοτερα. Οι νεκροί των δύο Πολυανδρίων ανήκαν σε Πάριους στρατιώτες που σκοτώθηκαν σε μάχες που έλαβαν χώρα όχι στην Πάρο, αλλά σε δύο χρονικά επάλληλες αναμετρήσεις που διεξήχθηκαν σε κάποια αποικιστική εξόρμηση στην βόρεια Ελλάδα ή αλλού, σε φάση που η Πάρος είχε δρομολογήσει εξορμήσεις για την απόκτητη εδαφών σε περιοχές όπου ήθελε να εγκαταστήσει τις πρώτες της αποικίες.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Το άρθρο εστιάζεται στην διεξοδική περιγραφή των κεντρικών αρχαίων λατομείων της Πάρου. Κάτω από τον ορεινό όγκο των Αγίων Πάντων, ανάμεσα σττο ΄Αστυ και τον οικισμό του Κώστου υπάρχουν τα υπόγεια λατομεία του Μαραθίου και σε άλλη γειτονική θέση τα ανοιχτά λατομεία των Λάκκων και τα υπόγεια των Σπηλιών. Το Μαράθι παρήγαγε το εξαίρετο λευκό μάρμαρο της Πάρου, γνωστό ως Παρία Λίθος. Ωστόσο, υπήρχε και το υπόλευκο μάρμαρο, του οποίου όγκοι εξορύσσονταν στο Μαράθι και στα λατομεία Σπηλιές/Λάκκοι. Οι αρχαιότερες έμμεσες ανδείξεις χρήσης των λατομείων ανάγονται στον 6ο αι. π.Χ. Κατά το δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ. η Πάρος απέκτησε πολυάριθμες λατομικές θέσεις, πολυάριθμα εργαστήρια γλυπτικής και πολλούς γλύπτες. Την ίδια περίοδο η Πάρος έκανε εξαγωγές όγκων μαρμάρου και τελειωμένων αρχιτεκτονικών κτηρίων, που τα απέστελλε δια θαλάσσης στα πιό γνωστά ιερά της Ελλάδας, σε πολλές θέσεις της ανατολικής Μεσογείου, μάλιστα σε πολυάριθμές ελληνικές πόλεις της Σικελίας. Ενώ στο Μαράθι το υπόλευκο μάρμαρο προερχόταν από λατομεία ανοιχτής εξόρυξης, το πάλλευκο λαμπερό και διαφανές ταυτίζεται με το γνωστό υπόγειο λατομείο των Νυμφών. Η παλιότερη χρήση του ανάγεται στον 6ο αι. π.Χ. Υπάρχουν ενδείξεις ότι από τον 8ο ι. Π.Χ. οι Πάριοι είχαν πρόσβαση σε όγκους καλού μαρμάρου. Εικάζεται ότι και στην περιοχή Λάκκοι/Σπηλιές οι Παριανοί λατόμοι προέβαιναν στην εξόρυξη υπόλευκου μαρμάρου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούν οι είσοδοι των υπογείων λατομείων της θέσης Σπηλιές, ανοιγμένες σε ενιαίο κάθετο μέτωπο του τοπικού βράχου. Διακρίνονται γύρω στα 10 τεράστια ανοίγματα σηράγγων, κάποιες από τις οποίες, όπως η υπ’ αριθ. 8, έχουν πλάτος 22.40μ. Τα λατομεία της Πάρου συνέχισαν να χρησιμοποιούνται στην Ρωμαϊκή, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή περίοδο, αντιπροσωπεύοντας τη διαχρονικότητα του ελληνικού πολιτισμού στο Αιγαίο.
Δημήτρης Σκιλάρντι
Το θέμα των περιόπτων σαρκοφάγων σχετίζεται με την παραγωγή ταφικών μνημείων από τους καινοτόμους Πάριους γλύπτες των Αρχαϊκών και Κλασικών χρόνων. H παρουσία καταλλήλων κοιτασμάτων μαρμάρου στην Πάρο συνέβαλε στην δημιουργία πολυαρίθμων εργαστηρίων γλυπτικής που ασχολήθηκαν με την κατασκευή όχι μόνο κτηρίων από μάρμαρο , αλλά και μίας μεγάλης ποικιλίας ελευθέρων έργων και κυρίως ταφικών μνημείων. Μεταξύ αυτών περιλαμβανονται ταφικές στήλες, σαρκοφάγοι του φοινικικού τύπου, οι παραδοσιακοί κιβωτόσχημοι εντός του εδάφους τάφοι, τεφροδόχοι και τέλος μία ιδιαίτερη και λίαν σημαντική κατηγορία ταφικών μνημείων, των περιόπτων σαρκοφάγων που οικοδομούνταν επάνω σε βαθμιδωτό πόδιο. Η πρακτική περί ενταφιασμού των νεκρών όχι εντός του εδάφους, αλλά επάνω σε βάθρο και μέσα σε ορατό τάφο αναφέρεται συνήθως εκλαμβάνεται ως μη ελληνικό έθιμο. Ωστόσο, η άποψη δεν είναι ορθή ή θα μπορούσε να λεχθεί ότι δεν εφαρμόστηκε με την ίδια πίστη σε όλες της περιοχές της Ελλάδας. Ο ορατός ναόσχημος τάφος, ανιδρυμένος επάνω σε βαθμιδωτό βάθρο βρήκε την τελείωσή του στην Ιωνία. Παρουσία Ιώνων γλυπτών εντοπίζουμε σε σειρά Ιωνικών ταφικών κατασκευών επάνω σε υψηλό βάθρο (λ.χ. Μνημείο Νηρηίδων, Πεσσόσχημα μνημεία Ξάνθου Λυκίας, κα.). Τον τύπο αναγνωρίζουμε και στον μνημειώδη τάφο του Κύρου, αποτελούμενο από ναόσχημο θάλαμο επάνω σε βαθμιδωτό βάθρο. Αυτή ακριβώς την μορφή αντέγραψαν οι καλλιτέχνες της Πάρου. Στην διάδοση του τύπου συνέβαλε η Πάρος, η οποία μάλιστα κατασκεύασε ανάλογα μνημεία και κατά τις ενδείξεις τα διέδωσε προς την ηπειρωτική Ελλάδα και την Αττική. Τον τύπο της ορατής, επί βάθρου ιδρυμένης σαρκοφάγου απεικονίζουν γνωστές αττικές λήκυθοι του 5ου αι. π.Χ. Στο άρθρο γίνεται αναφορά στην τυπολογικη εξέλιξη της ελληνικής σαρκοφάγου και στην συμβολή της Πάρου στην εξαγωγή και στην διάδοση του τύπου.
